Шымкентте ақылды технологиялар арқылы су шығыны 4 есе азайды

Шымкентте өткен «Су инфрақұрылымын басқарудың жаңа үлгісіндегі цифрлық құралдар» атты республикалық семинар-кеңесте ақылды технологиялардың тиімділігі талқыланды. 

«Су ресурстары - маркетинг» ЖШС бас директоры Анарбек Орманның айтуынша, Шымкентте ауқымды аспаптандыруды, автоматтандыруды және цифрландыруды енгізу арқылы суды шығынын азайтуға болады.

«1998 жылы Шымкентте халық саны жарты миллионға жуық болды. Барлық қуат көзі іске қосылғанына қарамастан, қалаға су жетіспеді. Су үшінші қабаттан жоғары көтерілмей қалатын. Бір адамға тәулігіне 450 литр су жұмсалды. Бүгінде 1 миллион 250 мың адамға есептегенде бір тұтынушыға тәулігіне 125 литр кетеді. Енді біз ақылды технология арқылы 1,5 миллиард текше метрден астам суды үнемдедік. Жазда ауа температурасы 50 градусқа дейін көтерілсе де, біз тұтынуды 4 есеге дейін азайттық», - деді ол.  

Автоматтандыру және инвестиция салу арқылы қаланың су тарту құрылыстары қуатының 54,1%-ы резервте тұр. Өндірудің орташа тәуліктік көлемі тәулігіне 220-250 мың текше метр. 

«Барлық ақпарат, соның ішінде бірінші көтеру станцияларында өндірілген су көлемі, статистикалық, динамикалық деңгей, ток тұтыну, әрбір ұңғымада, әрбір сорғы станциясында суды есепке алу диспетчерлік қызмет бойынша орталықтандырылған. Су тарту құрылғысы қаладан 35 шақырым жерде орналасқан. Соған қарамастан, біз сорғы станцияларының тұрақты жұмыс істеуін үнемі бақылап отырмыз», - деп хабарлады Анарбек Орман.

Кәсіпорында 1929 шақырым су құбыры мен 463 шақырым кәріз жүйесі қолданыста. Жыл сайын 2,3 миллиард теңгеге жуық инвестиция тартылады. 2002 жылдан 2025 жылға дейін 57 миллиард теңге инвестиция тартылды. Оның ішінде 18 миллиард теңге - Еуропалық қайта құру және даму банкінің (қарыз) қаражаты.

«Инвестиция салудың нәтижесінде 1151 км су құбыры және 126 км кәріз желілері қайта жөнделді. Біз тұнбаларды қайта өңдеу, биогаз өндіру және электр энергиясын алу кешенінің құрылысын орындадық. Бұл технология Орталық Азия мен Қазақстан кеңістігінде тек Шымкентте ғана жұмыс істейді. Ал ол сағатына шамамен 4,5 млн кВт электр энергиясын өндіреді», - деп түсіндірді ол.

Кәсіпорынға қажетті электр энергиясының 90%-ы 2024 жылы Германияда өндірілген MAN газ генераторының тазарту құрылысы арқылы қамтамасыз етіледі. 

«Инвестиция салу нәтижесінде апат қаупі 3 есе төмендеді. Кәріз жүйесінің бұзылуы 2,5 есе азайды. Су құбыры жүйелерінің тозуын төмендету 68%-дан 56,5%-ға дейін, кәріз желілері бойынша – 79%-дан 73%-ға дейін төмендеді. ЭКСЖ ұлттық жобасы аясында алдағы үш жылда сумен жабдықтау және су бұру жүйелеріндегі тозуды 15%-ға төмендетуді жоспарлап отырмыз», - деп нақтылады ол.

Күрделі рельефке және биіктіктің төмендеуіне байланысты сумен жабдықтау желілеріне артық қысым түсті. Мәселе көбейе түсті. Соның салдарынан жиі апат болды. Автоматты режимде қысымды реттеу үшін су қысымының 206 датчигі және қысымның 275 реттегіші орнатылған.

«Шымкентте қашықтықтан көрсеткіштерді алу технологиясымен жабдықталған 5064 жалпы пәтерлік, көшелік және көпқабатты үйлерге арналған су есептеу құрылғылары орнатылды. Сонымен қатар, қашықтықтан деректерді жіберу модулімен 18 мың жеке су есептегіш құрылғы орнатылды. ҚР Президентінің Жолдауына сәйкес, үш жыл ішінде Шымкент қаласының барлық тұтынушылары осындай құрылғылармен қамтамасыз етіледі. Барлық заңды тұлғалар смарт-карталы есептегіштер орнатады», - деді акционерлік қоғамның бас директоры.

«Су ресурстары-Маркетинг» ЖШС ТМД аумағында бірінші болып артық жауын-шашынды азайтуға және жағымсыз иісті жоюға бағытталған Ydro Process биотехнологиясын қолданды. Бүгінде бұл технологияны қолдану оң нәтиже көрсетті. Артық тұнбаның 95%-ы жойылды, жағымсыз иіс кетті, енді шөгіндіні лай алаңдарына көмудің қажеті жоқ. Ydro Process енгізілгелі бері кәсіпорын жылына шамамен 200 миллион үнемдейді.

2022 жылдан бастап тазартылған ағынды су сақталатын Бөріжар қоймасында суды зерттеу жөніндегі Петропавл ғылыми-техникалық орталығы әзірлеген хлорелла штамы қолданылады. Хлорелла арқылы тазартылған ағындарды қосымша тазарту және залалсыздандыру, оттегіні бөлу процесі жүреді.  Бұл ихтиофаунаның дамуына ықпал етеді. Су қоймасына 80 мың шабақ жіберілді.

Тазартылған ағынды су Ордабасы ауданында техникалық ауыл шаруашылығы дақылдарын суару үшін пайдаланылады. Хлорелланың арқасында кәсіпорын жылына 900 миллионға жуық үнемдейді. Зарарсыздандырудың баламалы әдістері: ультракүлгін немесе кері осмос едәуір шығынды қажет етер еді.